ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΤΑΘΕΡΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΩΜΟΥ

ΛΕΜΦΟΙΔΗΜΑ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΟΘΕΡΑΠΕΙΑ

Ορισμός

Λεμφοίδημα είναι η συσσώρευση λεμφικού υγρού στο χώρο ανάμεσα από τα κύτταρα και τους ιστούς του σώματος. Το λιμνάζον λεμφικό υγρό προκαλεί διόγκωση της περιοχής που παρουσιάζει τη δυσλειτουργία αυτή. Ανάλογα με το αίτιο που προκαλεί το λεμφοίδημα, παρατηρείται πρήξιμο/διόγκωση του άνω ή του κάτω άκρου. Ο ρόλος του λεμφικού συστήματος είναι να μεταφέρει, μέσω του λεμφικού υγρού, τα προϊόντα του μεταβολισμού των κυττάρων, αλλά κυρίως συμβάλλει στη σωστή λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος παράγοντας μακροφάγα κύτταρα που σκοτώνουν ιούς και βακτήρια που εισέρχονται στον ανθρώπινο οργανισμό.

Αίτια

Το λεμφοίδημα μπορεί να είναι πρωτογενές ή δευτερογενές. Το πρωτογενές λεμφοίδημα αναπτύσσεται μετά από παθολογία που επηρεάζει άμεσα το λεμφικό σύστημα και συνήθως είναι κληρονομικό. Το δευτερογενές λεμφοίδημα μπορεί να οφείλεται σε διάφορους λόγους όπως σε χειρουργική επέμβαση αφαίρεσης όγκου, μόλυνση, εγκαύματα, χρόνια φλεβική ανεπάρκεια κ.ά.

Λεμφοίδημα και καρκίνος του μαστού

Το πιο συνηθισμένο αίτιο λεμφοιδήματος είναι η χειρουργική επέμβαση και η ακτινοβολία για τη καταπολέμηση του καρκίνου του μαστού. Κατά τη χειρουργική επέμβαση μπορεί να γίνει αφαίρεση κάποιων μασχαλιαίων λεμφογαγγλίων, ενώ με την ακτινοβολία μπορεί να δημιουργηθεί ουλώδης ιστός στην περιοχή της μασχάλης. Συνέπεια αυτών, είναι μη φυσιολογική λειτουργία του λεμφικού συστήματος, με αποτέλεσμα την ανεπαρκή απομάκρυνση του λεμφικού υγρού από τη περιοχή αυτή και τη διόγκωση του άνω άκρου.

Υπολογίζεται ότι το 5% των γυναικών που υποβλήθηκαν σε μασχαλιαία διατομή ή ακτινοβολία θα αναπτύξουν σε κάποια φάση της ζωής τους λεμφοίδημα. Όταν η θεραπεία γίνει με συνδυασμό χειρουργικής επέμβασης και ακτινοβολίας, τότε το ποσοστό αυτό μπορεί να αυξηθεί μέχρι 20%.

Η συσσώρευση του λεμφικού υγρού στο άνω άκρο, από την πλευρά της εγχείρησης, μπορεί να οδηγήσει σε:

• Διόγκωση του άνω άκρου από τον ώμο μέχρι και τα δάχτυλα
• Ευαίσθητο δέρμα, επιρρεπές σε πληγές και σε μολύνσεις
• Δυσκαμψία και μειωμένη κινητικότητα ολόκληρου του άνω άκρου

Θεραπεία

Η αντιμετώπιση του λεμφοιδήματος είναι συνήθως συντηρητική και αποτελείται από:

• Αντιβιοτικά (σε περίπτωση μόλυνσης)
• Φροντίδα του δέρματος (καθαριότητα και ενυδάτωση)
• Λεμφική μάλαξη
• Ειδική περίδεση του οιδηματώδους άκρου
• Ασκήσεις- Κινησιοθεραπεία
• Ελαστικά ενδύματα συμπίεσης (γάντια/κάλτσες)
• Αυτό-φροντίδα

Ο ρόλος της φυσικοθεραπείας για την αντιμετώπιση του λεμφοιδήματος είναι πρωταρχικής σημασίας καθώς η λεμφική μάλαξη, η περίδεση, οι ασκήσεις και η επιλογή των ενδυμάτων συμπίεσης πρέπει να εφαρμόζονται από φυσικοθεραπευτή εξειδικευμένο στην αντιμετώπιση του λεμφοιδήματος. Στο αρχικό στάδιο θεραπείας, η λεμφική μάλαξη και η περίδεση πρέπει να γίνονται σε καθημερινή βάση. Όταν το οίδημα υποχωρήσει, το πρόγραμμα και η συχνότητα της θεραπείας τροποποιούνται, δίνοντας έμφαση στη διατήρηση των επιδράσεων της θεραπείας, με τη συμμετοχή του ίδιου του ασθενή (αυτό-φροντίδα).

Η λεμφική μάλαξη (ή μάλαξη λεμφικού ιστού ή λεμφική παροχέτευση) είναι η εφαρμογή ειδικών τεχνικών μάλαξης που βασίζονται στην ανατομία και τη φυσιολογία του λεμφικού συστήματος. Ενεργοποιεί τα λεμφαγγεία και τα λεμφογάγγλια, διευκολύνοντας την κινητοποίηση του λεμφικού υγρού και την απομάκρυνση του από το οιδηματώδες άκρο προς περιοχές όπου το λεμφικό σύστημα λειτουργεί φυσιολογικά. Η λεμφική μάλαξη αποτελείται από ήπιες κυκλικές πιέσεις που ακολουθούν την κατεύθυνση των λεμφικών αγγείων. Ανάλογα με την περιοχή και τη έκταση του οιδήματος, η μάλαξη διαρκεί από 45 λεπτά έως 1 ώρα.

Για τη μεγιστοποίηση και διατήρηση των επιδράσεων της μάλαξης είναι απαραίτητη η περίδεση του άκρου. Η ειδική αυτή περίδεση αυτή γίνεται με επιδέσμους χαμηλής ελαστικότητας. Με αυτό τον τρόπο επιτυγχάνεται μεγαλύτερη συμπίεση κατά την κίνηση του άκρου, η οποία ελαχιστοποιείται κατά την ηρεμία. Ανάλογα με το στάδιο της θεραπείας η περίδεση διατηρείται και κατά την νυχτερινή κατάκλιση.

Μετά την λεμφική παροχέτευση και την περίδεση του άκρου, η λεμφική αποσυμφόρηση θα ενισχυθεί με την εκτέλεση συγκεκριμένων ασκήσεων. Σύμφωνα με τις ανάγκες του εκάστοτε ασθενή, ο φυσικοθεραπευτής θα οργανώσει ένα εξατομικευμένο πρόγραμμα ασκήσεων, το οποίο θα εκτελείται πάντα με το άκρο σε περίδεση. Οι ασκήσεις αυτές αποτελούνται από ελαφριές κινήσεις των αρθρώσεων του άκρου που παρουσιάζει το οίδημα, αποφεύγοντας τις δυναμικές συσπάσεις των μυών.

Μετά από 2 έως 3 εβδομάδες θεραπείας και αφού έχει επιτευχθεί μείωση του οιδήματος με τη λεμφική μάλαξη, την περίδεση και τις ασκήσεις, ο ασθενής θα πρέπει να φορέσει ένα ειδικό ένδυμα συμπίεσης. Στις περιπτώσεις καρκίνου του μαστού, αυτό το ένδυμα είναι ένα μακρύ ελαστικό γάντι που εφαρμόζεται μέχρι τον ώμο. Τα ενδύματα συμπίεσης φοριούνται κατά τη διάρκεια της ημέρας ώστε να αποφευχθεί η επανασυσσώρευση του λεμφικού υγρού.

Με τη απομάκρυνση του οιδήματος και τη διατήρηση του όγκου του άκρου κοντά στα φυσιολογικά επίπεδα, ο ασθενής θα λάβει συμβουλές αυτό-φροντίδας. Θα διδαχθεί τρόπους εφαρμογής της περίδεσης και τεχνικών μάλαξης, ώστε να μπορεί να διατηρήσει τα οφέλη της θεραπείας μακροπρόθεσμα. Η τακτική επικοινωνία μεταξύ ασθενή, γιατρού, φυσικοθεραπευτή είναι σημαντική για την πορεία της θεραπείας.